Raz jeszcze wypada zacząć od definicji. „Zbiór archiwalny – zbiór materiałów archiwalnych, zgromadzony przez urzędy, instytucje, osoby fizyczne itp., przy uwzględnieniu pewnych kryteriów doboru i w określonym celu (np. zbiór dokumentów do dziejów miasta, osoby itp.” (za Polskim Słownikiem Archiwalnym). Archiwalia te podzielić można na trzy zasadnicze grupy. Pierwszą stanowią zbiory utworzone w Archiwum Państwowym w Lublinie, drugą – zbiory utworzone przez inne urzędy i instytucje, trzecią – zbiory osób fizycznych.
W Archiwum powstał Zbiór dokumentów różnej proweniencji, obejmujący lata 1397-1815. Zbiór liczy 115 j.a., wśród nich przywileje dla miast i wsi, statuty cechowe, dokumenty erekcyjne i uposażeniowe dla kościołów i cerkwi, nadania dóbr lub ich zwolnienia od obciążeń, akty nominacji na urzędy publiczne i szarże wojskowe, uniwersały, glejty, pozwy i testamenty. Są to dyplomy wystawione przez królów, dostojników państwowych, duchowieństwo, kancelarie sądów ziemskich i grodzkich, kancelarie miejskie, klasztorne, władze wojskowe, a także osoby prywatne.
Już w okresie międzywojennym zaczęto tworzyć olbrzymi Zbiór tabel likwidacyjnych lubelskiej i siedleckiej guberni (1864-1917[1918-1958]). Realizacja ukazu o uwłaszczeniu włościan w Królestwie Polskim z 2 III 1864 r. spowodowała konieczność sporządzenia podstawowych dokumentów w postaci tabel likwidacyjnych, sporządzanych dla wsi i miast prywatnych i nadawczych, dla wsi i miast rządowych, majorackich i instytutowych, określających rozmiary gospodarstw chłopskich. Zbiór składa się z kopii tabel przechowywanych wcześniej w archiwach rządów gubernialnych: lubelskiego, siedleckiego i chełmskiego. Tabele zostały ułożone powiatami – razem 19 powiatów, a w ich ramach alfabetycznie. Zbiór liczy 3590 j.a.
Na Zbiór afiszów teatralnych z lat 1851-1920 składają się afisze objazdowych zespołów teatralnych wystawiających sztuki autorów polskich i obcych w Białej Podlaskiej, Chełmie, Częstochowie, Garwolinie, Janowie Lubelskim, Kaliszu, Kielcach, Lubartowie, Lublinie, Łęcznej, Łodzi, Łomży, Łukowie, Nałęczowie, Opolu Lubelskim, Płocku, Radzyniu Podlaskim, Siedlcach, Sokołowie, Węgrowie, Włodawie, Zamościu, Żelechowie (258 j.a.). Znajdują się tu też afisze z powinszowaniami noworocznymi i świątecznymi. Zbiór otrzymał układ alfabetyczny według nazwisk dyrektorów teatrów, liczy zaś 258 j.inw. (jednostek inwentarzowych).
Mamy ponadto dwa zbiory o jednakowej nazwie: Zbiór afiszów i druków ulotnych, założone w APL. Jeden ma daty skrajne 1861-1954 i liczy 493 j.inw., drugi – 1944-2014, 2017, liczący 3710 j.inw. W pierwszym występują plakaty, afisze i druki ulotne o treści: politycznej, społecznej, administracyjno-porządkowej, dotyczące spraw gospodarczych, spraw kulturalno-oświatowych, o treści religijnej, etykiety. Zbiór drugi gromadzi w zasadzie afisze z kampanii wyborczych do rad narodowych, wyborów Prezydenta RP, do Sejmu i Senatu, samorządu terytorialnego, Parlamentu Europejskiego oraz z różnych referendów. Jest i trzeci, Zbiór plakatów, druków ulotnych i afiszów z archiwum Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Lublinie (1948-1991), 3644 j.inw. (w tym 2510 jednostek to dublety). Ten zachowuje profil ideologiczny twórcy – obejmuje obiekty związane z obchodami rocznic wydarzeń z dziejów ruchu robotniczego, świąt partyjnych, rewolucji październikowej, 100-lecia urodzin Lenina, propagujące przyjaźń polsko-radziecką. A obok nich te wydane z okazji: Dnia Zwycięstwa, Dnia Dziecka, Święta Kobiet, Dnia Górnika, Święta Plonów, Dni Morza, Dni Lublina itp. Dużą część zbioru obejmują „rządowe” plakaty i afisze wyborcze i z okresu stanu wojennego.
Niewielki jest Zbiór fotografii i pocztówek (1900-1994), utworzony w Archiwum. Składają się nań fotografie i widokówki z Lublina i innych miast Lubelszczyzny, propagandowe pocztówki niemieckie z okresu bitwy o Anglię – 188 sztuk.
Wielokrotnie większy to utworzony w archiwum KW PZPR w Lublinie Zbiór fotografii [ikonografii] (1913-1989) – 16 463 sztuk. Zawiera fotografie ukazujące działaczy ruchu robotniczego, członków ruchu oporu, uroczystości rocznicowe, manifestacje, defilady, wiece przedwyborcze, uroczyste otwarcia gmachów użyteczności publicznej, odsłonięcia pomników i tablic memorialnych, wizyty partyjne w Lublinie i województwie, wizyty przyjaźni, narady partyjne, budowy socjalizmu, wystawy osiągnięć, zakłady pracy i wiele innych.
Zbiór wspomnień i relacji działaczy partyjnych i członków ruchu oporu (1944-1988) został wyłączony z akt byłego Archiwum KW PZPR w Lublinie. Zgromadzone archiwalia są efektem działań pracowników i członków Komisji i Referatu Historii Partii KW PPR i PZPR w Lublinie. W zbiorze zgromadzono 587 relacji (wspomnień, życiorysów). Głównymi tematami relacji są: działalność w organizacjach partyjnych w okresie międzywojennym, wojny i PRL, rozwój ruchu robotniczego i ruchu ludowego na Lubelszczyźnie, walka z okupantem. Znaczną część w zbiorze zajmują ankiety (kwestionariusze).
Kilkanaście relacji i wspomnień z lat 1939-1944/45 zostało zgromadzonych w APL wcześniej pod wspólną nazwą Zbiory, relacje i wspomnienia dotyczące wojny i okupacji 1939-1944 (obejmują spuścizny 18 osób). W 1941 r. trafiły do Archiwum Akta ze zbiorów Stowarzyszenia „Muzeum Lubelskie” (1571-1938), liczące 222 j.a. i obejmujące: dokumenty, uniwersały, pozwy, wyroki, pokwitowania rachunkowe, kwity podatkowe, inwentarze dóbr, akta osobiste różnych osób, zwolnienia od służby wojskowej, materiały dotyczące spraw politycznych i obchodów rocznic narodowych, korespondencja założyciela Muzeum Ziemi Lubelskiej w Nałęczowie, dr. Wacława Lasockiego, wraz z materiałami archiwalnymi muzeum, korespondencja różnych osób; artykuły, notatki, inne materiały. Również w 1941 r. trafiły do Archiwum Akta ze zbiorów Muzeum Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego (1501-1926), 73 j.a. Zbiór zawiera: dokumenty (m.in. odpisy przywilejów Lublina), pokwitowania, atestacje handlowe, patenty wojskowe, diariusze i mowy sejmowe (m.in. Dzieje lubelskie po wyjechaniu panów litewskich – tzw. Nowiny lubelskie, 1569 r.), wypisy z ksiąg sądowych, lista powstańców 1830 r.; akta własnościowe i gospodarcze wsi, folwarków i dóbr, akta osobiste szlachty, prace historyczne, prawnicze, notatki z zakresu filozofii, teksty literackie i religijne XVI–XIX w., mowy okolicznościowe (odpisy), wiersze, akta rodziny Rostworowskich z Milejowa 1755-1883, sprawozdania Towarzystwa Lekarskiego w Lublinie.
Zbiory prywatnej proweniencji zasługują na osobne omówienie. Zygmunt Klukowski – lekarz, bibliofil, historyk regionalista, autor pamiętników, oficer Wojska Polskiego, ZWZ-AK pozostawił po sobie imponujący zbiór materiałów archiwalnych dotyczących dziejów Zamojszczyzny, który trafił do Biblioteki KUL. Ze zbioru tego niewielką część (32 j.a.) Biblioteka przekazała do lubelskiego Archiwum Państwowego. Przechowywana tutaj część, pod nazwą Zbiór akt doktora Zygmunta Klukowskiego ze Szczebrzeszyna (1928-1949), dotyczy wysiedlenia i pacyfikacji Zamojszczyzny. Wysiedlono ponad 100 tys. osób, w tym około 30 tys. dzieci. W zbiorze znajdują się ankiety i notatki z wysiedlenia poszczególnych wsi i zbrodni niemieckich w zamojskiej Rotundzie. Kolejny to Zbiór listów (81) Tadeusza Czerwińskiego więźnia Oflagu VII A Murnau (1939-1944) ppor., który dostał się do niewoli niemieckiej w kampanii wrześniowej 1939 r. Autor listów był bratem Krystyny, żony Ludwika Christiansa, przewodniczącego lubelskiego Okręgu PCK.
Wypadki wojenne przyczyniły się do przekazania do APL tzw. Tek Ferdynanda Bostla ze Lwowa – nauczyciela, autora licznych prac z zakresu historii i historii sztuki. Akta tworzące Teki w 1939 r. wypożyczył prof. dr Jan Dobrzański ze Lwowa (do napisania artykułu o spuściźnie) i, nie mając po 1944 r. możliwości ich zwrotu, bez spisów przekazał do APL. Na materiały te składają się m.in. notatki z pomocy archiwalnych z archiwów w Wiedniu, we Lwowie, z różnych zbiorów we Lwowie, teksty artykułów Bostla (do dziejów szkolnictwa w Galicji i Austrii).
Wynikiem działań kolekcjonerskich jest Zbiór Stanisława Poznańskiego z Lublina (1621-1889). Twórca zbioru był przed 1939 r. sędzią Sądu Apelacyjnego w Lublinie. Swój zbiór, na który składają się akta prawno-majątkowe różnych osób i rodzin, a także pojedyncze numery czasopism polskich i rosyjskich z XIX w., przekazał w 1946 r. do AP w Lublinie.
Należy również wspomnieć o Zbiorze profesora Sergiusza Riabinina (1948-1990), (66 j.a.), syna Jana Riabinina, kustosza APL sprzed wojny. Zbiór dzieli się na: naukowe publikacje przyrodnicze twórcy, publikacje literackie (głównie wiersze „o charakterze franciszkańsko-przyrodniczym”), materiały osobiste (recenzje publikacji i opinie, korespondencja).
Na zakończenie przeglądu ważniejszych zbiorów proweniencji prywatnej dwa, stworzone przez urzędników pocztowych. Zbiór Stanisława Stadnika, Dyrektora Rejonowego Urzędu Poczty w Lublinie (1939-1979), 23 j.inw., jest w zasadzie kolekcją muzealiów; jest w nim guzik sprzed 1939 r., marynarka z munduru paradnego, furażerka doręczycielki, pieczęcie urzędowe, plombownica do przesyłek, szyldy pocztowe. Z kolei Zbiór Nikodema Ostaszewicza, urzędnika Dyrekcji Poczt i Telegrafów w Lublinie, pracownika Ministerstwa Poczt i Telegrafów w Warszawie (1910-1971), 147 j.a., zawiera takie materiały archiwalne, jak: dublety rozporządzeń Ministerstwa Poczt i Telegrafów, przepisy kancelaryjne, drukowane przepisy pocztowo-telegraficzne, podręczniki, kalendarzyki pocztowe, taryfy pocztowe, roczniki czasopisma „Przegląd Pocztowy” z lat 1935-1950, wycinki prasowe, prace historyczne dotyczące dziejów poczty, mapy pocztowe i wreszcie dokumenty osobiste.