Archiwum Państwowe w Lublinie dysponuje jednym z najciekawszych w Polsce zasobów kartograficznych, składającym się z 24 190 map i planów, powstałych w XVII–XX w. Wchodzą one w skład 6 zbiorów i 26 zespołów. Liczba planów wszytych w akta nie jest znana.
Jeżeli mowa o zbiorach, wyróżnia się Zbiór planów różnych urzędów (1808-1929), liczący 1620 j.inw. Obejmuje on rękopiśmienne mapy dóbr i plany folwarków, wsi, osad i miast z terenu guberni lubelskiej i siedleckiej. W zamyśle twórców zbioru miał on być tymczasowy, a mapy i plany po rozpoznaniu włączone do właściwych zespołów. Do tej pory nie zostało to zrealizowane.
Dużo mniejszy zbiór tworzą mapy topograficzne z lat 1891-1959 (898 j.inw.). Zbiór obejmuje mapy: austriackie – z lat 1891-1916, rosyjskie – z lat 1897-1919, polskie (wyd. Wojskowy Instytut Geograficzny, a następnie Główny Urząd Pomiarów Kraju i Centralny Urząd Geodezji i Kartografii) z lat 1922-1938, 1952-1959.
Zbiór map różnych krajów (1701-1994, 2014) liczy 186 j.a. i dzieli się na mapy: kontynentów i krajów, środowiska geograficznego, historyczno-polityczne, wojen i bitew, narodowościowe i wyznaniowe, zdrowotne, gospodarczo-komunikacyjne, pocztowe, plany miast i ich okolic. Najstarszą mapą jest pierwsza mapa Prus (Regnum Borussiae…), wydana w Norymberdze po 1701 r. z okazji koronacji królewskiej Fryderyka III. W grupie map małoskalowych na uwagę zasługują mapy Rzeczpospolitej z XVIII w., Atlas ośmiu województw Juliusza Colberga (1827 r.; niekompletny), mapy guberni lubelskiej z XIX w. Do tej grupy kartografików należy także zaliczyć atlasy świata z końca XIX w. (polskie, rosyjskie, niemieckie) oraz atlasy imperium rosyjskiego. Mapy specjalne działań wojennych dotyczą zwłaszcza okresu I wojny światowej.
Na zbiór map administracyjno-komunikacyjnych powiatów i województwa lubelskiego z lat 1957-1970 składają się 540 j.a. Zbiór obejmuje mapy powiatów: Biała Podlaska, Biłgoraj, Chełm, Hrubieszów, Krasnystaw, Kraśnik, Lubartów, Lublin, Łuków, Puławy, Radzyń Podlaski, Tomaszów Lubelski, Włodawa, Zamość (skala 1:100 000) wydane przez Główny Urząd Pomiarów Kraju dla potrzeb gospodarki narodowej i administracji oraz mapy województwa lubelskiego (skala 1:300 000).
Zasób kartograficzny APL tworzą również rysunki architektoniczne. Zbiór planów techniczno-budowlanych (XIX–XX w.) liczy 252 j.inw. Składa się głównie z planów architektonicznych (plany sytuacyjne, rysunki elewacji, rzuty poziome, przekroje) budynków administracyjnych, handlowych, przemysłowych, mieszkalnych, gospodarczych, kościołów, cerkwi, klasztorów oraz drogowych (profile i wykresy odcinków dróg).
W zasobie lubelskiego Archiwum znajduje się również Zbiór planów urządzeń gospodarstw leśnych oraz majątkowych powiatu chełmskiego, hrubieszowskiego i włodawskiego (1824-1945). Zbiór zawiera plany zagospodarowania lasów wraz z częścią opisową oraz plany majątków ziemskich; liczy 335 j.inw.
Dużo bogatsze materiały kartograficzne występują w niektórych zespołach akt. Szczególne miejsce zajmuje tutaj zespół Okręgowe Przedsiębiorstwo Geodezyjno-Kartograficzne w Lublinie [1919-1947] 1957-1990, liczący 3276 j.inw. Znajdujące się w nim mapy dotyczą różnych rejonów Lubelszczyzny. Chociaż chronologicznie sięgają okresu międzywojennego, to zdecydowana większość powstała w latach działalności przedsiębiorstwa. Na uwagę zasługuje wykonana w latach 80. XX w., w ramach rządowego „Programu Wisła”, mapa Wisły Środkowej (od Sandomierza do Włocławka). Powstała za pomocą metody fotogrametrycznej na podstawie zdjęć lotniczych. W zespole znajdują się zdjęcia i diapozytywy również innych obszarów, m.in. Lublina, Kazimierza Dolnego, Tarnogrodu, zbiornika Oleśniki, Turobina, Krzeszowa, Krasnegostawu, Lubelskiego Zagłębia Węglowego. Wśród map są pierworysy, wtórniki, matryce.
Częścią składową największego archiwum rodowego w zasobie APL jest zbiór materiałów kartograficznych Archiwum Ordynacji Zamojskiej ze Zwierzyńca, liczący 2511 j.a. Zbiór zasięgiem chronologicznym obejmuje mapy i plany z lat 1786-1941, z podziałem na: plany ogólne dóbr i granic ordynacji, plany miast: Janowa, Józefowa, Kraśnika, Krzeszowa, Szczebrzeszyna, Tarnogrodu, Tomaszowa, Turobina, Zamościa, plany włości przed uwłaszczeniem, plany gruntów wsi pouwłaszczeniowych, plany posiadłości kościelnych, plany lasów, rzek i urządzeń wodnych, linii kolejowych, zakładów przemysłowych, plany wszyte do akt – rysunki architektoniczne.
Niemałą część zasobu kartograficznego APL stanowią plany gruntów serwitutowych i ukazowych oraz plany i opisy lasów z XIX–XX w., znajdujące się w aktach urzędów gubernialnych (lubelskiego i siedleckiego) do spraw włościańskich; łącznie ukazowe – 1780 j.inw., leśne – 100 j.inw. Wraz z tabelami uwłaszczeniowymi i nadawczymi nadal są wykorzystywane do regulacji spraw własnościowych i granicznych.
Znaczną grupę kartografików tworzą plany w aktach Okręgowych Urzędów Ziemskich w Lublinie i w Siedlcach oraz powiatowych urzędów ziemskich w: Janowie Lubelskim, Janowie Podlaskim, Lublinie, Łukowie. Do ich kompetencji należały sprawy dotyczące regulacji i poprawy struktury gospodarstw rolnych poprzez prace scaleniowe, parcelację gruntów, likwidację serwitutów, podział wspólnot gruntowych, melioracje rolne. Urzędy ziemskie działały do 1933 r., po czym ich sprawy przejęły wydział rolnictwa i reform rolnych Urzędu Wojewódzkiego i referaty rolnictwa i reform rolnych starostw powiatowych. Liczba planów w tych zespołach akt jest nieznana.
Liczne plany parcelowanych majątków z lat 1884-1949 (1234 j.inw.) występują w zespole Państwowy Bank Rolny Oddział w Lublinie. Nieliczne natomiast są galicyjskie plany katastralne, pochodzące z zespołu Urząd Katastralny w Bełzie. Zachowało się 112 planów z lat 1854-1935, posiadających odrębny inwentarz.
Ważną część szeroko rozumianych zbiorów kartograficznych lubelskiego Archiwum w grupie map wielkoskalowych stanowią Plany miasta Lublina (316 j.inw.). Zbiór zainicjowany został w okresie międzywojennym. Chronologicznie plany obejmują okres 1802-1947. Posiadają układ rzeczowo-chronologiczny według schematu: całość miasta, dzielnice, ulice, drogi, mosty, place i parki, nieruchomości i budowle sakralne, nieruchomości i budynki rządowe, nieruchomości i budynki użyteczności publicznej, nieruchomości i budynki przemysłowo-handlowe, nieruchomości i budynki mieszkalne. Zbiór ten jest częścią zespołu złożonego Akta miasta Lublina.
Do najcenniejszych kartografików należy zaliczyć zbiór map z XVII–XX w., pochodzących z Archiwum Łosiów. Na uwagę zasługują przede wszystkim XVII i XVIII-wieczne mapy Rzeczypospolitej, w tym mapy: Wielkiego Księstwa Litewskiego z 1613 r. i Królestwa Polskiego z ok. 1647 r. – wyd. Wilhelm Bleau, ziem ukraińskich z XVII w.– Wilhelma le Vasseur de Beauplana, Polski i Śląska – Wilhelma Bleau i Gerarda Mecatora, Rzeczpospolitej z ok. 1740 r. – Jana Baptysty Homanna, Królestwa Polskiego z 1752 r. – Roberta de Vaugondy. Wśród nich mapy pokazujące rozbiory Polski, wykonane po 1795 r. Cenne są również mapy: Prus, Skandynawii, Livonii i Kurlandii z I poł. XVIII w. – Jana Baptysty Homanna i jego spadkobierców, różnych prowincji Francji z końca XVIII i początku XIX w. – różnych wydawców.
Wartościowym jest także zbiór map i rysunków technicznych dotyczących Kanału Wieprz-Krzna w zespole Kierownictwo Budowy Kanału Wieprz-Krzna w Lublinie 1955-1960[1966]. Dokumentacja obejmuje: plany sytuacyjno-wysokościowe, przekroje poprzeczne i podłużne, projekty mostów i kładek dla pieszych, projekty umocnień kanału, projekty ujęć wody, śluz, przepustów, jazów, syfonów, dróg dojazdowych, pompowni i zbiorników.
Oprócz map, planów i rysunków luźnych przechowywanych w APL, w zasobie kartograficznym znajdują się (jak wspomniano na wstępie) mapy, plany i rysunki architektoniczne wszyte w akta m.in. zespołów: Komisja Województwa Lubelskiego / Rząd Gubernialny Lubelski, Komisji Województwa Podlaskiego / Rząd Gubernialny Podlaski, Rządy Gubernialne (nowe po 1867 r.): Lubelski i Siedlecki, Chełmski, urzędy naczelników powiatów, zarządy powiatowe, Urząd Wojewódzki Lubelski – Wydział Komunikacyjno-Budowlany, starostwa powiatowe – referaty budowlane, akta miast z XIX–XX w. (jak np. Inspekcja Budowlana w Aktach miasta Lublina).
