Archiwum Dariusza Wolanina

Wspomnienie:
Każda rodzina ma swoje archiwum. W każdej rodzinie znajdują się stare fotografie, dokumenty, bibeloty, pamiątki z przeszłości. Są miejsca ważne dla rodziny, gniazda rodzinne, dawne meble, modlitewniki lub to, co z nich pozostało. A nawet jeśli brakuje przedmiotów czy namacalnych pamiątek – zostaje pamięć. Rodzinne historie, wspomnienia głosu naszych przodków, ulubionych piosenek, powiedzonek. Rodzinny archiwista – genealog nie zbiera jedynie dokumentów, nie skupia się tylko na datach i faktach historycznych, ale próbuje ocalić właśnie pamięć, uchwycić to co ulotne, zapisać wspomnienia czy choćby ich strzępy. To żmudne, ale wspaniałe zadanie.
W mojej rodzinie zachowało się wiele pamiątek, zarówno materialnych, jak i wiele wspomnień. Gniazdo rodzinne Wolaninów to okolice Łukowa, tam rozpoczęła się moja genealogiczna przygoda. Najstarszy odkryty dotychczas przodek noszący nazwisko Wolanin – Stanisław Wolanin – mieszkał w Zbuczynie k. Siedlec, jego syn – Antoni – w Plewkach pod Zbuczynem, gdzie w 1845 r. zmarła żona Stanisława – Anna. Antoni miał w sumie trzy żony i dziewięcioro dzieci, w tym Bronisława Jana Wolanina, który – po ślubie z Heleną Rozwadowską w 1883 r. – zamieszkał w Turzych Rogach pod Łukowem. Tam urodził się (jako jeden z dziesiątki potomków Bronisława i Heleny) Stanisław Grzegorz, wcielony do armii carskiej około 1915 r., co skończyło się wyjazdem jego i całej rodziny w głąb Rosji, do Kazania. Dwa tysiące kilometrów od Łukowa, w Kazaniu, w listopadzie 1915 r. na świat przychodzi Kazimierz Sławomir Wolanin, mój dziadek. Po rewolucji w Rosji i ucieczce Stanisława z armii rodzina wróciła do Polski we wrześniu 1921 r. i osiadła w domu rodziców żony Stanisława – Eleonory z Goławskich – w Celinach pod Łukowem, w parafii Trzebieszów. Dom, wybudowany w latach 80-tych XIX w., do ok. roku 1953 kryty strzechą, stał się gniazdem rodzinnym kolejnych pokoleń Wolaninów. Podczas II wojny, jako jeden z większych w ówczesnych Celinach, był najpierw miejscem, gdzie zjechała bliższa i dalsza rodzina, potem – ośrodkiem konspiracyjnym, a po 1944 r. połowa domu została zajęta na sztab radziecki, stąd – jak wynika z rodzinnych zapisków – „przed domem dzień i noc stała warta”. Celiny to także miejsce, gdzie wychowywali się synowie Kazimierza Sławomira i Stanisławy z d. Izdebskiej: mój Tata – Józef Marek Wolanin – i jego trzej bracia. Rodzinny dom istnieje do dziś.
Wśród pamiątek rodzinnych po moich przodkach po mieczu znajduje się wiele zdjęć i dokumentów (wypisy z ksiąg stałej ludności, akty notarialne, testamenty, ale także dokument wydany przez Heroldyę Królestwa Polskiego w 1855 r. potwierdzający wylegitymowanie się ze szlachectwa Józefa Cielemęckiego, herbu Rogala, dziadka wspomnianej już Eleonory Wolanin z d. Goławskiej). Są i przedmioty codziennego użytku – secesyjny album na zdjęcia, książka szczegółowych rozliczeń z wydatków domowych prowadzona nieprzerwanie przez prawie 50 lat (1870-1919) czy rachunek za zakup maszyny do szycia firmy Singer z 1907 r. Pamięć o przodkach była ważna, stąd wśród dokumentów można znaleźć także zapiski z datami urodzenia i informacjami o miejscu przechowywania metryk, ale też niepozorny zeszyt w kratkę, w którym swoje wspomnienia i historie członków poszczególnych rodzinnych gałęzi spisywała Irena Jopek z d. Wolanin, siostra Kazimierza Wolanina. Dzięki tym pamiątkom, uzupełnianym o informacje zdobyte w księgach metrykalnych, powoli możliwe jest odtwarzanie zawiłej historii Wolaninów, Rozwadowskich, Goławskich, Izdebskich, Szczygielskich, Karwowskich, Płudowskich czy Wysokińskich. Historii, w której pojawiają się także przodkowie nieznani z imienia; ci, których nazwiska w metrykach zapisano niewyraźnie lub niedbale; ci, których groby można odwiedzić na podlaskich cmentarzach i ci, którzy swoich grobów nie mają.
Z drugiej strony – po kądzieli – moja rodzina wywodzi się z Warszawy i okolic. Przynajmniej od lat 80-tych XIX wieku, kiedy do Warszawy przybył spod Suwałk (parafia Przerośl) Teofil Rogala, a spod Skierniewic – jego przyszła żona Antonina z d. Smolarek primo voto Michalska. To rodzice szóstki dzieci, z których najmłodsza – urodzona w 1911 r. Helena – była moją babcią. To ona przekazała mi dziesiątki opowieści o historii rodziny, o codziennym życiu podczas pierwszej wojny światowej, o epidemii hiszpanki, o wydarzeniach z maja 1926 r., gdy wraz z koleżankami i kolegami Helena dostawała cukierki i papierosy od Piłsudskiego stojącego obok armat wycelowanych w Warszawę, o latach dwudziestych i trzydziestych spędzonych w stolicy, o ślubie z Wacławem Tarnożkiem w sierpniu 1932 r., aż po historie o wrześniu 1939 r., gdy cała rodzina uciekała z płonącej Warszawy i mijały ją kolumny rządowych limuzyn udające się w stronę południowej granicy. Wśród opowieści było wiele historii dramatycznych, związanych z okresem okupacji, gdzie rodzina ocierała się o śmierć, a mała metalowa lufka służąca do domowego wyrobu papierosów (zachowała się do dziś) stała się przedmiotem, dzięki któremu Helena mogła wyżywić bliskich, gdy Wacław został zabrany na roboty do Niemiec. Po wojnie kolejnym miejscem pobytu Tarnożków był Pruszków, a tam – narodziny mojej Mamy – Wacławy. Wśród pamiątek po tej części rodziny znajduje się może mniej dokumentów i przedmiotów (skutkiem wielokrotnych przeprowadzek, zniszczeń wojennych), ale pozostały wspomnienia i opowieści rodzinne. Tuż po śmierci Heleny w 1997 r. razem z moją siostrą Dorotą Wolanin udało mi się je spisać, a tym samym ocalić od niepamięci.
Każda rodzina ma swoje archiwum. Każda rodzina powinna o swoje archiwum dbać i przekazywać je potomkom. Domowe archiwa rozrastają się w miarę upływu czasu, na świecie pojawiają się nowe pokolenia, a wraz z nimi przybywa historii, zdjęć, wydarzeń, faktów. Moje archiwum i pole badań poszerzyło się po ślubie o przodków żony – Katarzyny z d. Kałduś, a kilkanaście lat temu do drzewa Wolaninów dopisałem nasze córki – Izabelę i Karolinę, którym robię „egzaminy genealogiczne” przy okazji każdej wizyty u rodziny czy na cmentarzach. Dzieje naszych przodków były czasem zabawne, czasem tragiczne; niektórzy przodkowie tworzyli te wielką historię, większość prowadziła zwykłe codzienne życie. Naszym zadaniem jest pamięć o tych, którzy byli przed nami.
Pamiętajmy, że dzięki temu, że Oni byli – my jesteśmy.
Dariusz Wolanin