Prezentowane archiwum rodzinne stanowi własność Marcina Zamoyskiego, syna Jana Tomasza Zamoyskiego (1912-2002) ostatniego ordynata zamojskiego i Róży z Żółtowskich (1913-1976), wnuka Maurycego Klemensa Zamoyskiego (1871-1939) i Marii Róży Sapieżanki (1884-1969), prezydenta miasta Zamościa w latach 1990-1992 i 2002-2014 oraz wojewody zamojskiego w latach 1992-1994.
Niniejsze materiały stanowią jedynie niewielki szczątek rodowego archiwum rodziny Zamoyskich herbu Jelita, którego początki sięgają czasów hetmana Jana Zamoyskiego (1542-1605). Część tej rodowej spuścizny przechowywana jest m.in. w Archiwum Akt Dawnych w Warszawie, część zaś w Archiwum Państwowym w Lublinie.
Niestety większość rodowej spuścizny znajdująca się w rękach rodziny uległa zniszczeniu w okresie Polski Ludowej. Albumy, fotografie oraz dokumentny rodzinne, które zostały zarekwirowane przez władze komunistyczne dołączono do akt spraw sądowych toczonych przeciw Zamoyskim w Warszawie. Po zakończeniu tych spraw, dowody nie zostały zwrócone prawnym właścicielom, mimo licznych starań rodziny o ich odzyskanie, a po wynikającym z przepisów okresie przechowywania akta przeznaczone zostały do brakowania i niestety ostatecznie zostały zniszczone.
Do najcenniejszych pamiątek w rodzinnym archiwum Marcina Zamoyskiego należy album z podróży poślubnej Tomasza Zamoyskiego i Róży z Żółtowskich odbytej po Włoszech w roku 1938. Natomiast prezentowany album został zakupiony w Czechach i dołączony do rodzinnego archiwum. Sporządzony on został przez Stanisława Kostkę hr. Zamoyskiego (1867-1936) – syna Stanisława Kostki Franciszka hr. Zamoyskiego (1820-1889) i Róży Marii hr. Potockiej (1831-1890) i ofiarowany na pamiątkę 4-leniemu wówczas Jasiowi Kantemu hr. Zamoyskiemu (1900-1961) – synowi Andrzeja i Marii Karoliny Józefiny Ferdynandy Burbon, księżniczki Obojga Sycylii. Album przedstawia rok z życia majątku Sanguszków w Gumiskach z roku 1904. Na zamieszczonych fotografiach obserwujemy życie służby dworskiej i folwarcznej, ich codzienną pracę w polu i we dworze, jak również życie właścicieli majątku, oraz samego adresata albumu podczas pobytu w Gumiskach. Zawiera także fotografie z wycieczki do Krakowa czy też wizytę w dworze Jana Władysława hr. Zamoyskiego (1849-1923) zwanego „Janio/Jańciem” w Trzebusce (pod Sokołowem Małopolskim), administrowanego przez P. Roztworowskiego. Na fotografiach występuje także późniejszy właściciel dworu w Trzebusce Jan Nowak. Baczny obserwator dostrzeże szereg elementów ówczesnego życia codziennego, m.in. środki komunikacji takie jak wozy konne, dorożki czy też wóz pocztowy z Rzeszowa do Sokołowa czy pociąg. Niepodważalną wartością tego unikatowego albumu, stanowią opisy wszystkich fotografii, sporządzone własnoręcznie, ładnym, czytelnym pismem przez jego autora Stanisława Kostkę hr. Zamoyskiego. Zawierają one daty i miejsca wykonania fotografii oraz informują o tym kogo lub w jakich okolicznościach one przedstawiają. Podnosi to walory estetyczne, ale i poznawcze albumu, zachęcając do bardziej szczegółowych badań nad historią tego niezwykłego rodu.
Album ofiarowany Jasiowi Kantemu hr. Zamoyskiemu w Lubowli przez wuja Stanisława Kostkę hr. Zamoyskiego z pobytu w majątku Sanguszków w Gumiskach w 1904 r.
Dedykacja w albumie sporządzona ręką Stanisława Kostki hr. Zamoyskiego (1867-1936), który był również autorem fotografii zamieszczonych w albumie.
Ważne nazwiska:
Jan Kanty hr. Zamoyski (1900-1961) – syn Andrzeja i Marii Karoliny Józefiny Ferdynandy Burbon, księżniczki Obojga Sycylii. Właściciel dóbr: Lubowla, Drużbaki i Mniszek.
Stanisław Kostka Piotr hr. Zamoyski (1867-1936) – syn Stanisława Kostki Franciszka hr. Zamoyskiego (1820-1889) i Róży Marii hr. Potockiej (1831-1890), właścicieli dóbr Podzamcza, Magnuszewa, Maciejowic, Gruszczyna.
Konstancja z d. Zamoyska Sanguszkowa (1864-1946) – córka Stanisława Kostki Zamoyskiego i Róży Marii z Potockich. Aktywnie działała w stowarzyszeniach oraz instytucjach charytatywnych i religijnych. W 1895 r. poślubiła Eustachego Stanisława Sanguszkę (1842-1903) – marszałka krajowego, namiestnik Galicji, który w 1867 r. otrzymał od ojca Władysława Sanguszko dobra Podhoreckie. Po śmierci w 1903 r. męża zajęła się wychowaniem swojego jedynego syna, Romana Władysława Sanguszki.
Roman Władysław Sanguszko (1901-1984) – ziemianin, hodowca koni arabskich. Syn namiestnika Galicji Eustachego Stanisława Sanguszko (1842–1903) i Konstancji Anny z Zamoyskich (1864–1941). Był właścicielem Gumnisk i Podhorców, gdzie odbudował pałac. Był także członkiem zarządu Krakowskiego Klubu Automobilowego.
Ożeniony dwukrotnie: z Wandą z Turzańskich Krynicką (1894 -1937), z która miał syna Piotra Antoniego Samuela Sanguszko (1937- 1989) oraz Germaine Lucie Burchard (1896-1966), która poznał na statku w drodze Brazylii.
Helena Sanguszko (1836-1891) – córka Władysława Hieronima Sanguszki i Izabeli z Lubomirskich, siostra właściciela pałacu w Podhorcach Eustachego Stanisława Sanguszki.
Tadeusz Przemysław Michał Grocholski (1839-1913) – artysta malarz, ziemianin. Urodzony 3 V w Pietniczanach (pow. Winnicki) jako syn Henryka i Ksawery z Brzozowskich. Porucznik gwardii konnej w Petersburgu. Po zakończeniu służby wojskowej rozpoczął studia malarskie w Paryżu, Madrycie, Monachium, Wiedniu i w Krakowie. Właściciel dóbr na Podolu. Wiceprezes Podolskiego Towarzystwa Rolniczego w Winnicy. Malował typy miejscowe, obrazy religijne, portrety. W latach 1881-1901 brał udział w wystawach Towarzystwa Sztuk Pięknych w Krakowie. Na wystawie malarstwa polskiego we Lwowie w 1894 r. otrzymał srebrny medal. Wspólnie z Izą Działyńską malował freski w Gołuchowie. Ożeniony z Zofią Zamoyską, córką Stanisława z Podzamcza. Zmarł 16 VII 1913 r. w Strzyżawce.
Zofia Maria Zamoyska (1866-1957) – c. Stanisława Kostki Zamoyskiego (1831-1890) z Podzamcza i Róży Marianny Ewy Potockiej (1831-1890).
Żona Tadeusza Przemysława Michała Grocholskiego (1839-1913), artysty malarza, ziemianina. Mieli córkę Zofię.
Jan Władysław hr. Zamoyski (1849-1923) zwany „Janio/Jańciem”- ziemianin, konserwatywny polityk, poseł do austriackiej Rady Państwa w Wiedniu, miłośnik muzyki, kolekcjoner i mecenas sztuki. Urodzony 6 lipca 1849 w Kozłówce jako syn Jana (1802-1879) i Anny z Mycielskich (1818-1859). W 1869 r. nabył dwór w Trzebuscę i okoliczne miejscowości. Ożenił się w 1881 z Louise Eugenie Pélissier de Malakoff (1860-1935), z która się rozwiódł w 1888 r. Zmarł 5 stycznia 1923 w Gumniskach.