Lubelska Jesziwa – perła żydowskiego Lublina

 22 maja 1924 r. senator Mandelson gratulował w telegramie Majerowi Szapirze wmurowania kamienia węgielnego pod budowę nowej Jesziwy. Dziś mijają 94 lata od tamtego wydarzenia.

“poważna nagła interwencja wyborcza uniemożliwia przyjazd  / zsyłam czcigodnemu koledze inicjatorowi również wszystkim dostojnym zebranym serdeczne życzenia z okazji założenia kamienia węgielnego pod gmach wyższej uczelni rabinackie / niechaj kwitnie utrwali korzenie na długie lata a przed burzami destruktorów religijnych stanie wieczną ochroną”

Lublin był istotnym ośrodkiem życia religijnego i gospodarczego polskich Żydów. Tradycje talmudyczne sięgają tutaj XVI w., kiedy to w mieście funkcjonowała jesziwa Szalomona Szachny. Ponadto zbierał się tu Sejm Czterech Ziem, a na przełomie XVIII i XIX w. działał Widzący z Lublina. Na słynne jarmarki do miasta nad Bystrzycą przyjeżdżali Żydzi z całej Polski. Także w Lublinie wydano pierwszą w Polsce, XVI-wieczną edycję Talmudu babilońskiego. Z tych wszystkich powodów Lublin był nazywany “Jerozolimą Królestwa Polskiego”.

Na kongresie ortodoksyjnych Żydów w Wiedniu w 1923 r. piotrkowski rabin Maier Szapira zaproponował utworzenie w Lublinie wyższej uczelni talmudycznej, która miała nawiązywać do tradycji pierwszej lubelskiej jesziwy. Żeby przedsięwzięcie miało szansę realizacji utworzono specjalny fundusz. Sam Szapira poświęcił tej sprawie swoje oszczędności i odwiedził wiele krajów, gdzie zebrał ogromną jak na owe czasy kwotę 50 tys. dolarów. W samym Lublinie także znaleźli się darczyńcy, którzy ofiarnie przyczynili się do powstania nowej jesziwy. Na przykład lubelski przedsiębiorca Samuel Eichenbaum podarował pod budowę uczelni plac u zbiegu ulic Lubartowskiej i Unickiej.

Autorem projektu jesziwy był Agenor Smoluchowski, jeden z najbardziej cenionych architektów przedwojennego Lublina. Zaprojektowany przez niego budynek to pięciopiętrowa budowla reprezentująca architekturę lat 20 XX w., z elementami neobaroku i art deco. Na szczytowej fasadzie umieszczono wypisany złoconymi literami w języku hebrajskim napis „Jeszywas Chachmej Lublin” (Jesziwa Mędrców Lublina), a pod nim cytat z Psalmu 34. „Pójdźcie, synowie, słuchajcie mnie; nauczę was bojaźni Pańskiej”.

Uroczystość wmurowania kamienia węgielnego pod budynek jesziwy odbyła się 22 maja 1924 r. W wydarzeniu wzięło udział 20 tys. wiernych. Jednak same prace budowlane trwały do 1930 r. Otwarcie jesziwy było wielkim wydarzeniem, w którym wzięło udział 10 tys. Żydów z całej Polski oraz władze państwowe i lokalne. Symbolicznego otwarcia dokonał złotym kluczem jeden ze studentów, Jehuda Melber.

Nowopowstały budynek był nowoczesny i przestronny. Na wysokim parterze znajdowała się sala wykładowa z pozłacanym modelem Świątyni Jerozolimskiej. Na drugim i wyższych piętrach były wygodne pomieszczenia i pokoje dla uczniów. Artykuł w „Przeglądzie Krajoznawczym” z 1933 r. informuje, że internat mógł pomieścić nawet 500 osób.

Na pierwszego rektora uczelni wybrano samego Maiera Szapirę. W nowej Jesziwie panowała dyscyplina i surowy regulamin. Studenci rozpoczynali dzień o godzinie 5:30. Kobiety nie miały wstępu na teren uczelni. Obowiązywał zakaz picia alkoholu i palenia papierosów. Językiem wykładowym był hebrajski, ale w sprawach codziennych posługiwano się jidysz. Okazuje się, że w lubelskiej jesziwie ważne było kultywowanie polskości. We wspomnianym wcześniej artykule autor cytuje fragment regulaminu: „Celem wychowania ucznia w duchu patriotycznym dla Państwa Polskiego odprawia się w każdą sobotę oraz dni świąt modlitwę za Polskę i jej Rząd”.

Jesziwę zamknęli Niemcy w 1939 r. i ulokowali w tam szpital wojskowy. Budynek został splądrowany, a cenne zbiory biblioteki rozkradzione. Straszny los spotkał także wykładowców i studentów, w większości trafili do obozu w Bełżcu, część do obozu pracy w Chełmie. Niektórzy przeżyli wojnę w Związku Radzieckim. Natomiast gmach jesziwy przetrwał wojnę prawie nienaruszony. W latach powojennych z budynku korzystała Akademia Medyczna., ale w 2003 r. został on zwrócony Gminie Żydowskiej. W lutym 2007 r. otwarto w dawnej jesziwie synagogę, a od 2013 r. w działa w niej również hotel Ilan. W grudniu 2017 r. w budynku Uczelni Mędrców Lublina zaprezentowano wystawę poświęconą historii jesziwy i jej założycielowi Majerowi Szapiro.

Źródła:

1. Zdjęcie z prasy przedstawiające makietę Świątyni Jerozolimskiej, Gmina Wyznaniowa Żydowska w Lublinie,   34 str. 22
2. Zdjęcie z prasy z wizerunkiem Rabina Maiera Szapiry, Gmina Wyznaniowa Żydowska w Lublinie,  34 str. 70
3. Zdjęcie z prasy jesziwy w budowie, Gmina Wyznaniowa Żydowska w Lublinie, 34 str. 86
4. Zdjęcie z uroczystości wmurowania kamienia węgielnego: Gmina Wyznaniowa Żydowska w Lublinie, 34 str. 101
5. Telegramy gratulacyjne z okazji wmurowania kamienia węgielnego: Gmina Wyznaniowa Żydowska w Lublinie, 1 strony 1, 23, 28.

Anna Góra