20 grudnia 2018 r. przypada 85. rocznica śmierci pierwszego dyrektora Archiwum Państwowego w Lublinie profesora Stanisława Ptaszyckiego.
Stanisław Ptaszycki urodził się we wsi Kuzowo w guberni moskiewskiej jako syn Leona i Elżbiety z Roszczewskich. W 1873 r. podjął studia na Wydziale Historyczno-Filologicznym Uniwersytetu Petersburskiego. W latach 1884-1887 pełnił urząd metrykanta „Metryki Litewskiej”, wywiezionej do Petersburga po III rozbiorze Polski. Od 1899 do 1918 r. był lektorem, a następnie profesorem języka i literatury rosyjskiej w petersburskiej rzymskokatolickiej Akademii Duchownej. Dopełnieniem tych obowiązków była praca społeczna w Terijokach (Finlandia), gdzie wokół domu Ptaszyckich skupiali się Polacy przybywający z Cesarstwa i spoza jego granic. O jego zaangażowaniu społecznym świadczy chociażby prezesura Ptaszyckiego w Towarzystwie Polskiej Macierzy Szkolnej (1910-1912). W latach 1916-1917 był wicedyrektorem i profesorem Polskich Wyższych Kursów Naukowych w Petersburgu.
Dnia 21 X 1918 r. przybył do Warszawy, a 1 XII tego roku mianowano go dyrektorem Archiwum Państwowego w Lublinie. Jeszcze przed przyjazdem do kraju otrzymał nominację na profesora na Uniwersytecie Lubelskim (później KUL), gdzie wykładał m.in. paleografię łacińską i słowiano-ruską, dyplomatykę, chronologię i historię stosunków polsko-litewskich. Pełnił funkcje dziekana Wydziału Humanistycznego, dyrektora biblioteki, a w latach 1921-22 wicerektora tej uczelni. Równocześnie od 18 X 1919 r. był dyrektorem Biblioteki Uniwersyteckiej w Wilnie. Opuścił Wilno latem 1920 r., ewakuowany wraz z uniwersytetem pod naporem przesuwającego się frontu polsko-radzieckiego i powrócił do Lublina. Następnie został wyznaczony jako rzeczoznawca w sprawach archiwalnych i bibliotecznych do udziału w pracach konferencji pokojowej z Rosją Radziecką w Rydze. Doprowadził do powrotu ksiąg grodzkich i ziemskich po byłym Archiwum Akt Dawnych w Lublinie, wywiezionych w 1887 r. do Wilna, oraz uzyskał niezbędne pomieszczenia w gmachu poklasztornym brygidek na przechowanie archiwaliów. Jako dyrektor Archiwum Państwowego w Lublinie współpracował m.in. z Piotrem Bańkowskim, a później Janem Riabininem. W latach 20. XX w. pełnił ponadto funkcję prezesa komitetu Towarzystwa Biblioteki Publicznej im. Hieronima Łopacińskiego w Lublinie, a także był członkiem Komisji Konserwatorskiej przy Urzędzie Wojewódzkim Lubelskim.
W dniu 1 X 1926 r. profesor Stanisław Ptaszycki został mianowany Naczelnym Dyrektorem Archiwów Państwowych, którym pozostawał do 1 VII 1931 r. Wznowił działalność Sekcji Archiwalnej Towarzystwa Miłośników Historii w Warszawie, wykładał na kursach archiwistyki, przeprowadzał wizytacje podległych mu archiwów państwowych. Należał do wielu polskich i rosyjskich towarzystw naukowych. Za swoją działalność został odznaczony m.in. Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta (1927). Zmarł 20 grudnia 1933 r. w Warszawie i został pochowany na cmentarzu w Bielsku Podlaskim.
Pierwszy dyrektor Archiwum Państwowego w Lublinie jest autorem przeszło 130 prac dotyczących historii literatury polskiej, językoznawstwa, etnografii, historii drukarstwa i bibliotek. Szczególną wartość mają jego studia z zakresu archiwistyki, zwłaszcza inwentarz ksiąg Metryki Litewskiej ogłoszony drukiem w 1887 r. (Opisanie knig i aktów Litevskoj Metryki). Wśród licznych wydanych przez niego źródeł do historii Litwy znalazły się: Kroniki Wielkiego Księstwa Litewskiego i Żmudzkiego, latopisy litewskie, szesnastowieczne popisy wojska litewskiego czy Studia nad Statutem Litewskim. Badał dzieje piśmiennictwa staropolskiego, czego owocem są wydania krytyczne m.in. dzieł Mikołaja Reja. Charakter podręcznikowy ma jego Encyklopedia historii literatury (wyd. 2 pt. Encyklopedia nauk pomocniczych historii i literatury polskiej), wysoko oceniona przez współczesnych. Liczący kilkaset tomów księgozbiór profesor Ptaszycki przekazał Bibliotece KUL.
Ewelina Fatyga