Res Sacra Miser. Lubelskie Towarzystwo Dobroczynności i jego charytatywna działalność

Blog 26 lutego 202112 lutego 2024

W dniu 12 lutego obchodziliśmy 206. rocznicę powstania Lubelskiego Towarzystwa Dobroczynności. Od najdawniejszych czasów pomoc potrzebującym była jednym z najistotniejszych elementów życia społecznego. W okresie średniowiecza czy wczesnej epoki nowożytnej działalnością charytatywną zajmowały się osoby prywatne i Kościół katolicki, a w XIX w. przybrała ona formę bardziej zinstytucjonalizowaną. Tak powstały pierwsze towarzystwa dobroczynności łączące świeckich i duchownych.

Początkowo wsparcie biednych, chorych i cierpiących wynikało przede wszystkim z pobudek religijnych. Często też wsparcie innych osób związane było z altruistyczną postawą i troską o drugiego człowieka. W średniowieczu rozpowszechnione było zjawisko żebractwa. Niestety u schyłku epoki przybrało formę zorganizowaną, której celem było wyłudzenie pieniędzy. Sytuacja zmieniła się w okresie reformacji, kiedy to zmieniło się podejście do udzielania pomocy. Zaczęto zwracać uwagę na rzeczywiście potrzebujących i odróżniać ich od zwykłych oszustów. Wielowymiarowe wsparcie płynęło najczęściej ze strony osób prywatnych, a jedyną zaangażowaną w pomoc, zorganizowaną instytucją charytatywną był Kościół katolicki. Proces, który miał odmienić sytuację rozpoczął się pod koniec XVIII w. kiedy to w większych miastach Rzeczypospolitej Obojga Narodów powstały komisje dobrego porządku (Boni Ordinis). Jednym z elementów ich działalności była właśnie pomoc charytatywna. Wiek dziewiętnasty przyniósł pod tym względem zasadnicze zmiany.

1. Ustawa Lubelskiego Towarzystwa Dobroczynności, Lublin 1903

12 lutego 1815 r. utworzono w Lublinie Towarzystwo Dobroczynności. Powstało ono z inicjatywy lokalnych urzędników, zamożniejszych mieszczan oraz ziemian. Jego statut zmieniał się na przestrzeni lat i związany był z sytuacją polityczną państwa polskiego, jednakże niezmienne pozostawały cele statutowe. Wśród nich znalazły się: utrzymywanie kuchni wydających ubogim pożywienie i przytułków dla bezdomnych, wydawanie zapomóg pieniężnych i pożyczek bezprocentowych, zaopatrywanie ubogich w odzież i opał, dostarczanie lekarstw i zapewnianie pomocy lekarskiej, pomoc w poszukiwaniu pracy, opieka nad dziećmi z ubogich rodzin, pomoc w zdobywaniu zawodu oraz prowadzenie obiektów przeznaczony dla konkretnych potrzeb pomocowych jak sierocińce, ochronki, przytułki, jadłodajnie oraz świetlice. Co istotne, według zapisów statutu Towarzystwa zobowiązane było ono do pomocy jedynie chrześcijanom. Jego członkiem mógł być każdy, kto osiągnął pełnoletniość oraz nie został sądownie pozbawionym praw obywatelskich. Ci, którzy dołączyli do instytucji mogli mieć status honorowy, rzeczywisty i zwyczajny. Ten ostatni przysługiwał tylko tym osobom, które corocznie opłacały składkę wynoszącą co najmniej 6 zł lub jednorazowo wpłaciły 150 zł. Praca na rzecz Towarzystwa miała charakter wolontaryjny.

2. Statut Lubelskiego Towarzystwa Dobroczynności

W Archiwum Państwowym w Lublinie znajduje się zespół archiwalny w całości poświęcony Lubelskiemu Towarzystwu Dobroczynności. Możemy w nim odnaleźć dokumentację administracyjną, finansową oraz materiały poświęcone poszczególny dziedzinom funkcjonowania instytucji. Wśród najistotniejszych dokumentów znajdują się statuty towarzystwa, ustawy, które prawnie określały jego działalność oraz sprawozdania z początku jego działalności w XIX w. Zachowało się sprawozdanie z samego początku funkcjonowania Towarzystwa, w którym oprócz rachunku funduszów zebranych do czerwca 1816 r. jest także wykazanych kilka pierwszych przedsięwzięć w tym zbiórkę na pogorzelców w Grabowcu i Biskupicach, czy nawiązanie współpracy z lubelskimi lekarzami i aptekarzami na świadczenie usług medycznych i sprzedaż lekarstw. Sprawozdanie udziela nam też informacji o strukturze L.T.D., na czele której stał prezes książę Adam Czartoryski, jego zastępca Antoni Radzimiński, podskarbi Adam Umieniecki oraz sekretarz Kajetan Morykoni. W skład zarządu wchodzili także protektorowie rezydujący w osobach biskupów lubelskiego, kieleckiego i chełmskiego.

3. Sprawozdanie Lubelskiego Towarzystwa Dobroczynności do 3 VI 1816 r., Lublin 5 VI 1816 r.

4. Sprawozdanie Lubelskiego Towarzystwa Dobroczynności za rok 1867 i 1868

Czasem Towarzystwo organizowało akcje, których celem było zebranie funduszy na jego bieżącą działalność oraz realizację najważniejszych celów. Jedną z takich akcji zorganizowano we wrześniu 1897 r. Opiekun przytułku św. Antoniego oraz członkowie towarzystwa Edward Krause oraz Apolinary Zarębski, planowali zorganizować zbiórkę „wszelkiego rodzaju nieużytków i odpadków”. Miała być ona przeprowadzona w urzędach, zakładach przemysłowych, domach osób prywatnych, fabrykach, warsztatach, sklepach, magazynach itp. Wszelki dochód z akcji miał zasilić kasę instytucji. Z kolei w okresie międzywojnia Towarzystwo Dobroczynności organizowało kolonie letnie dla dzieci z uboższych rodzin i mających poważne problemy ze zdrowiem. Kolonie miały na celu nie tylko zagospodarowanie wolnego czasu ale również poprawę zdrowia uczestników. Dzieci aktywizowano poprzez ćwiczenia na świeżym powietrzu, spacery, zabawy i wycieczki. Ci z problemami zdrowotnymi uczestniczyli w zabiegach leczniczych oraz „kąpielach rzecznych, słonecznych i powietrznych”.

5. Sprawozdanie z działalności Wydziału Kolonii Letnich L.T.D. za rok 1938

W okresie PRL to państwo przejęło rolę naczelnego filantropa, wobec czego Towarzystwo zostało rozwiązane na mocy decyzji Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie z dnia 30 VII 1952 r. Faktyczna jego działalność ustała w 1955 r. Majątek Towarzystwa został sprzedany lub znacjonalizowany. Niektórzy z członków mieli możliwość nabycia niektórych nieruchomości należących do instytucji. Towarzystwo reaktywowano dopiero po transformacji ustrojowej w 1995 r. Obecnie jego siedziba znajduje się przy ul. Bronowickiej 3.