W 1314 roku, po okresie walk o władzę nad dzielnicą sandomierską z królem Wacławem II, Władysław Łokietek umocnił wreszcie swoją pozycję w Małopolsce i Wielkopolsce. Zainteresował się wówczas Lublinem ze względu na jego rosnące znaczenie handlowe jako ośrodka na trasie wiodącej z rejonu Morza Czarnego nad Bałtyk. Te okoliczności zaowocowały w sierpniu 1317 roku podpisaniem przez Łokietka przywileju lokacji Lublina na prawie niemieckim. Sam dokument zachował się do dziś i jest dostępny na stronie Lubelskiego Archiwum Cyfrowego. Akt lokacyjny wykonawcą postanowienia księcia czynił Macieja z Opatowca, który został wójtem i otrzymał z tego tytułu liczne przywileje. Należały do nich między innymi duże obszary ziemi, 1/3 wpływów z kar sądowych, prawo do wybudowania łaźni miejskiej oraz młynów nad miejskimi rzekami, Bystrzycą i Czechówką. Wójtowi przysługiwała również część dochodu z rzeźni miejskiej, jatek, karczem oraz kramów i zakładów rzemieślniczych.
Mieszczanie lubelscy zostali objęci prawem magdeburskim, które gwarantowało im wolność osobistą oraz wyboru zajęcia. Trudnili się oni zazwyczaj usługami, handlem i rzemiosłem, ale otrzymali również możliwość wypasania bydła na terenach podmiejskich, między innymi w obszarze dzisiejszej Kalinowszczyzny i w dolinie Czechówki. Dodatkowym przywilejem dla mieszczan lubelskich był dwudziestoletni okres zwolnienia z płacenia podatków mający służyć szybszemu rozwojowi miasta. Dla umocnienia jego znaczenia w handlu ważne było również wieczyste zwolnienie mieszkańców z opłat celnych na terenie państwa Łokietka.
Nowa lokacja oznaczała nowe rozplanowanie miasta. Jego północna część pozostała właściwie niezmieniona, natomiast zasypano fosę usytuowaną w miejscu ulic Złotej i Rybnej, która oddzielała miasto od przedmieścia, dzięki czemu otworzyła się przestrzeń do rozwoju miasta na południe aż do Bramy Krakowskiej. Układ miasta nawiązywał do tradycyjnego modelu szachownicowego, jednak został dostosowany do warunków topograficznych, przez co 135 istniejących wówczas działek siedliskowych miało zróżnicowaną powierzchnię i nieregularne formy. Po rozszerzeniu terenu zajmowanego przez miasto konieczne było przesunięcie jego umocnień, których strategiczne punkty wyznaczyły Wieża Wójtowska, Brama Krakowska i od północy Brama Grodzka.
Dziś przechadzając się uliczkami Starego Miasta możemy jedynie wyobrażać sobie, jak wyglądało ono za czasów lokacji, jednak ułatwieniem może być fakt, że układ ulic pozostaje od tamtego momentu praktycznie niezmieniony.
Spragnionym bardziej szczegółowych informacji polecamy:
- lac.lublin.pl
- Lublin dzieje miasta. Tom I, Od VI do końca XVIII wieku, R. Szczygieł, H. Gmiterek, P. Dymmel, Lublin 2008
- Dzieje Lubelszczyzny, tom I, red. T. Mencel, Warszawa 1974
- Dzieje Lublina – próba syntezy, tom I, red. J. Mazurkiewicz, Lublin 1965
- Lublin i okolice w badaniach archeologicznych, red. E. Banasiewicz, Lublin 1999
Łucja Frejlich-Strug